عقیق: استخاره یکی از سنت‌های معنوی و دیرینه در فرهنگ اسلامی و ایرانی است که به معنای طلب خیر و هدایت از خداوند در هنگام تصمیم‌گیری‌های دشوار است.
دعاء استخارة به‌عنوان بخش محوری این عمل، پلی بین انسان و خداوند ایجاد می‌کند تا فرد با آرامش خاطر و اطمینان به هدایت الهی، مسیر درست را انتخاب کند.
این مقاله به بررسی عمیق‌تر مفهوم استخاره، تاریخچه آن، و روش‌های مختلف آن از جمله استخاره با قرآن، استخاره با تسبیح، استخاره امام علی و… و مفهوم استخاره خوب و بد می‌پردازد. همچنین، نکات عملی و احتیاط‌های لازم برای انجام صحیح استخاره ارائه خواهد شد.
استخاره در لغت به معنای طلب خیر کردن است و در اصطلاح دینی، عملی است که فرد با توسل به خداوند و با نیت خالص، از او برای تصمیم‌گیری در امور مهم زندگی راهنمایی می‌طلبد.
این عمل معمولاً زمانی انجام می‌شود که فرد پس از مشورت و تفکر، همچنان در انتخاب مسیر دچار تردید است. دعاء استخاره دعایی است که پیش از انجام این عمل خوانده می‌شود و به فرد کمک می‌کند تا با آرامش و اعتماد به خداوند، نتیجه را بپذیرد.
در روایات اسلامی، استخاره به‌عنوان یک ابزار معنوی معرفی شده که نباید جایگزین عقل، منطق یا مشورت شود، بلکه مکمل آن‌هاست. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «هرگاه یکی از شما در کاری دچار تردید شد، دو رکعت نماز بخواند و سپس دعای استخاره را بخواند.» این نشان‌دهنده اهمیت دعا و نیت در این عمل است.
تاریخچه استخاره
استخاره ریشه در سنت‌های اسلامی دارد و در قرآن و احادیث به اهمیت طلب خیر از خداوند اشاره شده است.
در آیه ۲۹ سوره کهف آمده: «وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ» (خداوندا مرا به نیکی وارد کن و به نیکی خارج کن)، که به نوعی دعای طلب خیر محسوب می‌شود. در فرهنگ شیعه، استخاره به‌ویژه با روش‌های قرآنی و دعاهای منسوب به ائمه (ع) جایگاه ویژه‌ای دارد.
در فرهنگ ایرانی نیز، استخاره به‌ویژه با دیوان حافظ، به‌عنوان یک سنت ادبی و معنوی، جایگاه خاصی پیدا کرده است. این ترکیب فرهنگ دینی و ادبی، استخاره را به یکی از جنبه‌های مهم زندگی روزمره ایرانیان تبدیل کرده است.
دعاء استخاره چیست؟
علامه مجلسی از برخی نوشته های اصحاب از خط شیخ یوسف قطیفی نقل کرده، و او از خط آیت اللّه علامه که از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده: هرگاه اراده کردی از کتاب عزیز استخاره کنی بعد از بسم اللّه بگو و بعد این دعای استخاره را می خوانی:
«اَللّهُمَّ إِنْ کانَ فِی قَضائِکَ وَ قَدَرِکَ، أَنْ تَمُنَّ عَلی اُمَّةِ نَبِیِّکَ، بِظُهُورِ وَلیِّکَ وَ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّکَ، فَعَجِّلْ ذلِکَ وَ سَهِّلْهُ وَ یَسِّرْهُ وَ کَمِّلْهُ، و اَخْرِجْ لِی آیَةً، اَسْتَدِلُّ بِها عَلی أَمر فَأَئْتَمِرَ، أوْ نَهْـی فَأَنْتَهی فِی عافِیَـة»
اگر در قضا و قدرت این است که بر شیعه خاندان محمد (درود بر ایشان) به فرج ولیات، و حجّتت بر بندگانت منّت بگذاری، از کتاب خود آیه های برای ما بیرون آور،که به آن بر این کار راه یابیم.
سپس حاجت و مشکل خود را عنوان می کنی و آن گاه قرآن را می گشایی، پس از آن هفت ورق می زنی، در ورق هفتم، صفحه سمت چپ، هفت سطر را بشمار و در سطر هفتم مطلب خویش را از آن آیه، دریاب.
این دعا از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است:
اللهم إنی أستخیرک بعلمک، وأستقدرک بقدرتک، وأسألک من فضلک العظیم، فإنک تقدر ولا أقدر، وتعلم ولا أعلم، وأنت علام الغیوب. اللهم إن کنت تعلم أن هذا الأمر خیر لی فی دینی ومعاشی وعاقبة أمری، فاقدره لی ویسره لی، ثم بارک لی فیه، وإن کنت تعلم أن هذا الأمر شرّ لی، فاصرفه عنی واصرفنی عنه، واقدر لی الخیر حیث کان، ثم أرضنی به.
ترجمه:
«خدایا! از علم تو طلب خیر می‌کنم، و از قدرتت یاری می‌جویم و از فضل بزرگت می‌خواهم. تو توانایی و من ناتوانم، تو می‌دانی و من نمی‌دانم. اگر این کار برای دین، دنیا و عاقبتم نیکوست، آن را برایم مقدر فرما و در آن برکت ده، و اگر برایم شر است، آن را از من دور ساز و مرا از آن بازدار، و خیر را هر جا هست برایم مقدر کن و مرا بدان خشنود گردان.»
این دعا، که به نام دعای استخاره حضرت محمد (ص) شناخته می‌شود، اساس تمام انواع استخاره در اسلام است؛ چه با قرآن، چه با تسبیح و چه با نیت قلبی.
در کتاب «صحیفه‌ی سجادیه» از آن حضرت دعایی زیبا برای طلب خیر و استخاره از خداوند نقل شده است که روح آن با همان دعای پیامبر (ص) هماهنگ است.
اللهم خر لی و اختر لی فی جمیع أموری، ولا تکلنی إلی نفسی طرفة عین أبداً، واجعل عواقب أموری خیراً یا أرحم الراحمین.
ترجمه:
«خدایا! در همه‌ی کارها برایم خیر مقدر کن و خود برایم برگزین، و حتی به اندازه‌ی چشم برهم‌زدنی مرا به خودم وا مگذار. و پایان همه‌ی کارهایم را خیر و نیکی قرار ده، ای مهربان‌ترین مهربانان.»
این دعا نشان می‌دهد که امام سجاد (ع) استخاره را فقط به‌عنوان تصمیم‌گیری در امور خاص نمی‌دید، بلکه نوعی تسلیم دائمی در برابر اراده‌ی خداوند می‌دانست.
امام صادق (ع) از جمله امامانی هستند که بیشترین روایت‌ها درباره‌ی استخاره از ایشان نقل شده است.
در منابع شیعی، استخاره با قرآن و استخاره با تسبیح هر دو از ایشان روایت شده است.
در کتاب «مفاتیح‌الجنان» از امام صادق (ع) چنین نقل شده است:
تَصَلِّی رَکْعَتَیْنِ، ثُمَّ تَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَخِیرُکَ لِعِلْمِکَ، وَأَسْتَقْدِرُکَ بِقُدْرَتِکَ، وَأَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ، فَإِنَّکَ تَقْدِرُ وَلا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ.
سپس قرآن را باز می‌کند و از آیه‌ی اول سمت راست صفحه نتیجه‌ی استخاره را می‌یابد.
اگر آیه بشارت‌دهنده باشد → استخاره خوب است،
و اگر هشداردهنده یا نهی‌کننده باشد → استخاره بد شمرده می‌شود.
از دعاهای استخاره ای که علی بن طاووس (رحمه الله علیه) در کتابش به آنها اشاره کرده است :
و از جمله دعاهای استخاره، دعایی را بخواند در حاجت و استخاره خویش که از امام قائم (زمان) عجل الله تعالی فرجه الشریف نقل شده است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی عَزَمْتَ بِهِ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ
فَقُلْتَ لَهَا (ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ)
وَ بِاسْمِکَ الَّذِی عَزَمْتَ بِهِ عَلَی عَصَا مُوسَی فَإِذا هِیَ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ
وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی صَرَفْتَ بِهِ قُلُوبَ السَّحَرَةِ إِلَیْکَ حَتَّی قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعالَمِینَ
وَ أَسْأَلُکَ بِالْقُدْرَةِ الَّتِی تُبْلِی بِهَا کُلَّ جَدِیدٍ وَ تُجَدِّدُ بِهَا کُلَّ بَالٍ
وَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ حَقٍّ هُوَ لَکَ وَ بِکُلِّ حَقٍّ جَعَلْتَهُ عَلَیْکَ
إِنْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ خَیْراً لِی فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تُسَلِّمَ عَلَیْهِمْ تَسْلِیماً
وَ تُهَیِّئَهُ لِی وَ تُسَهِّلَهُ عَلَیَّ وَ تَلْطُفَ لِی فِیهِ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
وَ إِنْ کَانَ شَرّاً لِی فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تُسَلِّمَ عَلَیْهِمْ تَسْلِیماً
وَ أَنْ تَصْرِفَهُ عَنِّی بِمَ شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ تُرْضِیَنِی بِقَضَائِکَ
وَ تُبَارِکَ لِی فِی قَدَرِکَ حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ شَیْءٍ أَخَّرْتَهُ وَ لَا تَأْخِیرَ شَیْءٍ عَجَّلْتَهُ
فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ
استخاره با قرآن یکی از معتبرترین و رایج‌ترین روش‌های استخاره در میان مسلمانان است. در این روش، فرد پس از خواندن دعاء استخاره، قرآن را با نیت خالص باز می‌کند و آیه‌ای که در صفحه ظاهر می‌شود را به‌عنوان نشانه‌ای از هدایت الهی تفسیر می‌کند. این روش به دلیل ارتباط مستقیم با کلام خداوند، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
طهارت: وضو گرفتن و پاک بودن توصیه می‌شود.
خواندن دعاء استخاره: دعای معروف استخاره، مانند دعای منسوب به پیامبر (ص): «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَخِیرُکَ بِعِلْمِکَ وَأَسْتَقْدِرُکَ بِقُدْرَتِکَ…» خوانده می‌شود.
باز کردن قرآن: قرآن را به‌صورت تصادفی باز کنید و به آیه اول صفحه سمت راست نگاه کنید.
تفسیر آیه: آیات با مفاهیم مثبت (مانند بشارت، رحمت یا صبر) معمولاً به‌عنوان استخاره خوب و آیات با مفاهیم هشداردهنده (مانند عذاب یا نهی) به‌عنوان استخاره بد تفسیر می‌شوند.
تفسیر آیات باید با دقت و توسط فرد آگاه انجام شود، زیرا برخی آیات ممکن است معانی عمیق‌تری داشته باشند.
در صورت عدم توانایی در تفسیر، مشورت با عالم دینی توصیه می‌شود.
از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمود: «هنگام استخاره با قرآن، ابتدا سه بار سوره توحید را بخوان. سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش بفرست، سپس بگو:
«اللَّهُمَّ إِنِّی تَفَأَّلْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیکَ فَأَرِنِی مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ الْمَکْتُومُ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِی غَیبِک»
پس از این دعای استخاره، قرآن را بگشا و از سطر اول، صفحه سمت راست، مقصود خود را به دست آور.
امیرمؤمنان علی (ع) فرموند: ابتدا دو رکعت نماز بخوان، بعد صد بار بگو:استخیر الله، یعنی از خدا طلب خیر می کنم.
آن گاه دعا کن و سپس کار خود را انجام بده. (مفاتح الغیب، ص ۱۷)
امام باقر علیه السلام فرموند:
پدرم امام سجاد علیه السلام هر گاه می خواست کاری انجام دهد، وضو می کرد و دو رکعت نماز می خواند، بعد از نماز، دویست بار از درگاه خدا، طلب خیر می کرد، سپس دعا می کرد و بعد، آن کار را انجام می داد. (مکارم الاخلاق، ص ۳۲۲)
امام رضا (ع) نماز استخاره را در هنگام شک و گمان برای انجام کاری به یاران خود توصیه کرده اند. در روایت آمده است که یکی از یاران این حضرت بین انتخاب سفر از طریق خشکی یا دریا از ایشان سوال کردند. امام فرمودند به مسجد برو دو رکعت نماز به جا بیاور و با صد مرتبه تکرار ذکر “ استخیرُ اللّه” از خدا طلب خیر کن. سپس ببین در دل خود چه چیزی احساس می‌کنی و مطابق همان عمل کن.
شیخ طوسی در کتاب خود آورده است:
کسی که اراده انجام کاری را کرده است، سنت است که غسل کند و دو رکعت نماز به جا آورد، بعد از آن به سجده رود و صد مرتبه بگوید:
استخیر الله تعالی فی جمیع اموری کلها خیرة فی عافیة.
پس از آن، آن چه به دل و قلبش افتاد، عمل کند. (علامه مجلسی، مفاتح الغیب، ص ۳۴)
یسع بن عبد الله قمی به امام صادق علیه السلام عرض کرد:
گاهی می خواهم کاری انجام دهم، ولی متحیر هستم که آیا انجام دهم یا نه؟
امام صادق علیه السلام به او فرمود:
هنگام نماز که شیطان از هر وقت دیگر از انسان دورتر است، قرآن را بگشا، اولین آیه ای که در آغاز صفحه دست راست می بینی، عمل کن. (بحار الانوار، ج ۹۱، ص ۲۶۵)
استخاره با تسبیح روشی است که به‌ویژه در میان شیعیان رواج دارد و به دلیل سادگی و دسترسی آسان، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، پس از خواندن دعاء استخاره، فرد دانه‌های تسبیح را به‌صورت تصادفی جدا می‌کند و با شمارش آنها، نتیجه را به‌عنوان خیر یا شر تفسیر می‌کند.
نیت و دعا: نیت کنید و دعاء استخاره را بخوانید.
شمارش دانه‌ها: تعدادی از دانه‌های تسبیح را به‌صورت تصادفی جدا کنید و سپس آنها را دوتا دوتا بشمارید.
تفسیر نتیجه: اگر در پایان شمارش، یک دانه باقی بماند، نتیجه استخاره خوب است و اگر جفت شد، استخاره بد تلقی می‌شود.
این روش به مهارت خاصی نیاز ندارد، اما نیت خالص و تمرکز مهم است.
برخی افراد این روش را به‌عنوان روشی سریع و قابل دسترس ترجیح می‌دهند.
در تمامی روش‌های استخاره، نتیجه معمولاً به دو دسته استخاره خوب و بد تقسیم می‌شود:
استخاره خوب: نشانه‌ای از تأیید و خیر بودن انجام کار است. برای مثال، آیاتی از قرآن که به رحمت، صبر یا موفقیت اشاره دارند، یا غزلی از حافظ که مضمون امیدبخش دارد.
استخاره بد: نشانه‌ای از هشدار یا توصیه به اجتناب از انجام کار است. برای مثال، آیاتی که به عذاب یا نهی اشاره دارند، یا غزلی که مضمون ناامیدی یا خطر دارد.
در فرهنگ اسلامی، تأکید بر این است که نتیجه استخاره نباید جایگزین عقل و مشورت شود. بلکه به‌عنوان یک راهنمای معنوی در کنار عقل و تدبر استفاده می‌شود.
نیت خالص: استخاره باید با نیت خالص و برای طلب خیر از خداوند انجام شود.
دعاء استخاره: خواندن دعای مخصوص استخاره، مانند دعای منسوب به پیامبر (ص) یا امام علی (ع)، پیش از انجام استخاره ضروری است.
مشورت و عقل: استخاره جایگزین مشورت با افراد آگاه یا تصمیم‌گیری عقلانی نیست. در روایات آمده که ابتدا باید مشورت کرد و سپس استخاره نمود.
تکرار نکردن: در صورت دریافت استخاره بد، نباید به‌طور مکرر استخاره کرد، بلکه باید به نتیجه اعتماد کرد یا با افراد دانا مشورت نمود.
آرامش خاطر: نتیجه استخاره باید با آرامش پذیرفته شود، زیرا هدف آن رفع تردید و ایجاد اطمینان است.
جایگاه عقل: در اسلام، عقل به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی معرفی شده است. استخاره نباید جایگزین تفکر و منطق شود.
اجتناب از خرافات: روش‌هایی مانند استخاره تاروت ممکن است با اعتقادات اسلامی سازگار نباشند و باید با احتیاط استفاده شوند.
مشورت با علما: در صورت تردید در تفسیر نتیجه استخاره، بهتر است با عالم دینی یا فردی آگاه مشورت کنید.
استخاره با کارت تاروت روشی غیر اسلامی است که ریشه در فرهنگ اروپایی و پیش‌گویی دارد. برخی افراد از کارت‌های تاروت برای درک احساسات درونی و ناخودآگاه خود استفاده می‌کنند. اگرچه از نظر دینی این نوع استخاره اعتبار شرعی ندارد، اما در روان‌شناسی گاهی به‌عنوان ابزاری برای شناخت ذهن و تصمیم‌گیری درونی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دعاء استخاره و روش‌های مختلف آن، از جمله استخاره با قرآن، استخاره با تسبیح، استخاره امام علی (ع)، راه‌هایی برای طلب خیر و هدایت در تصمیم‌گیری هستند. هرچند روش‌های اسلامی مانند استخاره با قرآن و تسبیح از اعتبار بیشتری در فرهنگ دینی برخوردارند، اما روش‌های فرهنگی مانند استخاره با حافظ نیز در میان ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارند.
مفهوم استخاره خوب و بد به فرد کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری تصمیم بگیرد، اما این عمل باید با نیت خالص، در کنار عقل و مشورت، و با رعایت احتیاط‌های شرعی انجام شود. در نهایت، استخاره پلی است به سوی آرامش خاطر و اعتماد به خداوند در مسیر زندگی.
منبع:حوزه
